Niezwykła, swoista woda lecznicza ze złoża "Dobrowoda"

"Zdrój mineralny, to nieoszacowany dar Boży. Do niego garną się tysiące cierpiących, by utracone zdrowie odzyskać. I słuszne.

 Doświadczenie nauczyło nas, że zdroje mineralne pokonały już częstokroć wiele zastarzałych chorób, które długi czas wszelkim lekom się opierały"

                                                                              Józef Dymnicki – lekarz zdrojowy Buska, 1860r.

Naturalne źródła wód słono – gorzkich w bliskim sąsiedztwie Buska były znane i wykorzystywane przez okolicznych mieszkańców od dawien dawna. Istniejące źródła wód słono- gorzkich stały się przyczynkiem do poszukiwania złóż soli kamiennej w ostatnim dwudziestopięcioleciu XVIII w. po utraceniu kopalń soli w Bochni i Wieliczne przez Państwo Polskie.  Pierwsze poszukiwania soli w okolicach Buska prowadził ks. Franciszek Ossowski, kustosz katedry krakowskiej i komisarz klasztoru Panien Norbertanek.  Franciszek Ossowski w roku 1776 na własny koszt wykonywał szyby górnicze a z wydobytej wody słono – gorzkiej warzył sól.

W roku 1785 w Busku istniały dwie tężnie po 300 stóp długości ( ok. 90 m) oraz warzelnia z dwoma kotłami.

Otrzymywana sól była  o smaku słono – gorzkim ponieważ zawierała związki siarki. Znaczne koszty jej otrzymywania  były powodem do zaniechania  eksploatacji wód słonych do celów warzenia soli.

Mieszkający w Busku od lat trzydziestu  magister  medycyny Winterfeld  na początku XIX wieku, ok. roku 1805, zaczął wykorzystywać wody mineralne w Busku do leczenia ludzi i to on jest promotorem lecznictwa wodami ze źródeł w Busku, był to pierwszy lekarz zdrojowy. Posiadał własną studnię z wodą mineralną  zwaną "Winterfeldówką ". Winterfeld  po swojej działalności lekarskiej nie  pozostawił  żadnych publikacji . Pierwsze publikacje dotyczące buskich wód pochodzą z końca   X VIII w. Powstawanie uzdrowisk w pierwszej połowie XIX w w Galicji i zaborze pruskim a ich wysoka dochodowość spowodowała, że działania środowiska lekarskiego Królestwa Polskiego doprowadziły do powstania zakładu kąpielowego w Busku.

Za pierwsze ujęcie wód leczniczych posłużył  szyb  wykonany w roku 1776, który początkowo służył do wydobywania wody słonej przeznaczonej do warzenia soli a od 1836r to jest z chwilą otwarcia pierwszego zakładu kąpielowego w Busku  (obecne Sanatorium Marconii) stanowił źródło wody leczniczej. Wydobywana woda siarczkowo – słona stosowana była  do kąpieli i picia  w pierwszej pijalni   wybudowanej nad istniejącym szybem. Pijalnia i szyb ujmujący wodę leczniczą słono – gorzką nazwano Rotundą. ( nazwa  pochodziła od okrągłego budynku wzniesionego nad szybem).  Gorzki smak wody pochodzi od w niej znajdujących się związków siarki. Woda ta potocznie nazywana jest wodą siarczkową.

Woda siarczkowa jest największym skarbem naszego Sanatorium , dzięki niej zawdzięczamy renomę i uznanie w Polsce i niemal całej Europie. Sanatorium „Włókniarz” oferuje lecznictwo uzdrowiskowe w oparciu o swoistą wodę leczniczą - siarczkową ze złoża „Dobrowoda”, bez mieszania i rozcieńczania inną wodą np. wodociągową.

Każdy zabieg to 100% niezwykłej, swoistej wody leczniczej, przez co ten dar natury jest  odpowiednio spożytkowany.

Sanatorium "Włókniarz" posiada własne ujęcie wody leczniczej "Dobrowoda G-1". Swoista woda lecznicza - siarczkowa  wydobywana  ze strefy  głębokościowej 165 m – 228 mppt.  Woda ta została uznana za leczniczą Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 kwietnia 2008r. (Dz. U. 08.66.404) . Woda ze złoża „Dobrowoda spełnia również wymagania określone w art. 6 ust. 2 ustawy „Prawo geologiczne i górnicze” z 9 czerwca 2011r, (Dz.U. 2011.163.981). Ujęcie znajduje się w miejscowości Dobrowoda – ok. 10 km na południowywschód od dzielnicy uzdrowiskowej Buska-Zdroju ( w kierunku NowegoKorczyna).


Właściwości lecznicze wody potwierdzone zostały świadectwem nr HU-1/WL-1/2007 z dnia 29.11.2007r. przez uprawnioną jednostkę tj.  Państwowy Zakład Higieny – Zakład

Tworzyw Uzdrowiskowych w Poznaniu. Na podstawie wyników badań właściwości fizykochemicznych, chemicznych i stanu mikrobiologicznego  stwierdzono, że woda z odwiertu G-1 w miejscowości Dobrowoda spełnia wymagania określone dla wody leczniczej mineralnej, swoistej.


Charakterystyka fizyko-chemiczna wody z ujęcia „Dobrowoda G-1” :

- swoista woda lecznicza – 1,40 % chlorkowo – siarczanowo - sodowa, siarczkowa, jodkowa

i w 1 litrze zawiera:

  • składniki swoiste:

-          związki siarki w postaci S(II) HS-  + H2 S (siarkowodoru) - 85,20 mg

-          jodki           -        2,20 mg

-          bromki        -        13,90 mg

  • główne kationy:

-          Na+             -    4 180,00 mg

-          K+                     -       111,10 mg

-          Mg2+           -       364,58 mg

-          Ca2+           -        440,88 mg

  • główne aniony:

-          Cl-            -      6 381,00 mg

-          SO42-       -      2 532,78 mg

-          HCO32-     -         399,70 mg

  • suma rozpuszczonych składników mineralnych : 14 451,27mg
  • własności fizyczne wody :

-          temperatura – 16 oC

-          odczyn pH - 7,10

-          przewodność elektryczna – 22,3 mS/cm

-          zapach: - siarkowodorowy

-          smak: - słono-gorzkawy

-          kolor naturalny: – bezbarwny

Woda bezpośrednio wydobyta z ujęcia jest klarowna i  bezbarwną w której tworzą się perełki gazu (siarkowodoru). Kąpiel z wody siarczkowej po podgrzaniu może mieć barwę od żółto zielonkawej do szarej na wskutek utleniania się żelaza zawartego w wodzie siarczkowej lub lekko mętnawą na skutek utleniania się siarkowodoru do siarki koloidalnej . Wszelkie inne barwy wynikają z zastosowania niewłaściwych materiałów do wykonania instalacji wody siarczkowej lub niewłaściwej technologii przygotowania kąpieli  np. podgrzewanie wody do wysokich temperatur, np.  kąpiel siarczkowa o barwie ciemno-szarej lub czarnej i jest mętna jest dowodem, że instalacja technologiczna w szczególności ujęcie wody wykonano z materiałów z duża zawartością żelaza. Żelazo poddawane jest  korozji biochemicznej zachodzącej w warunkach beztlenowych z udziałem bakterii redukujących siarczany przez co powstaje nierozpuszczalny siarczek żelaza barwy czarnej. Im większe stężenie siarczku żelaza w wodzie tym kolor jest bardziej intensywny. Mętność wody jest dowodem, że woda siarczkowa przed przygotowaniem kąpieli stykała się z powietrzem atmosferycznym przez co siarkowodór utlenił się do siarki tzw. koloidalnej tworzącej w wodzie zawiesinę.

W Sanatorium „Włókniarz” instalacja technologiczna została wykonana z materiałów odpornych na korozję ( rurociągi i zbiorniki wykonano w tworzyw sztucznych a armatura jest wykonana ze staliszlachetnej odpornej na korozję). Zastosowany system technologiczny w pełni zabezpiecza stabilność cech fizyczno – chemicznych wodyleczniczej, nie obniża właściwości leczniczych i nie powoduje intensywnych zmian w barwie wody a zastosowane materiały posiadają atesty higieniczne potwierdzające ich przeznaczenie do przesyłania i magazynowania dla wód do picia.

 

  - profesor kliniki lekarskiej w Krakowie  Józef Dietl -  w swoim opracowaniu  pt . "Uwagi nad zdrojowiskami"  z roku 1858 tak pisze o  wodach buskich :" Smak wody  jej jest słono gorzkawy, zapach podobny do zgniłych jaj […] Zdrój w Busku należy do najsilniejszych gorzko słonych źródeł, siarkę zawierających, mogąc  nam najwyborniej zastąpić najskuteczniejsze w tym rodzaju źródła oddalonej zagranicy"[…]

Woda pierwotnie czysta mąci się po zetknięciu z powietrzem atmosferycznym, tworząc osad siarki, węglanu wapnia i węglanu magnezyi powstały. Zmącenie wody jeszcze szybciej postępuje w skutku jej ogrzewania, a  do części składowych osadu przybywa nadto siarkan wapnia. Dobrze zakorkowana kilka miesięcy przeźroczystą pozostaje, i zupełnie sposobną do rozsyłania".

 

 

WŁAŚCIWOŚCI BALNEOLOGICZNE

Najważniejszym składnikiem wody leczniczej stosowanej do zabiegów leczniczych w Sanatorium Włókniarz jest zdecydowanie siarka, zawarta w wodzie jako jony siarczkowe występujące w postaci  siarczków,  wielosiarczków i wodorosiarczków. a w szczególności siarkowodoru. Siarka jest nieodłącznym biogenicznym elementem organizmu człowieka, w którym występuje w ilości 100-150g, z tego ok. 1/3 (50g) jest związana z chondroityną, kwasem hialuronowym lub glukozaminami. Dzienna konsumpcja siarki to ok. 2-3g, a jej wchłanianie odbywa się głównie poprzez trawienie protein. Penetracja i absorpcja siarkowodoru do organizmu ma miejsce podczas kąpieli, odbywa się zgodnie z zasadą dyfuzji gazu.

 Siarkowodór utlenia się na powierzchni skóry, a siarka przenika do krwioobiegu w postaci siarczanów. Niewchłonięty siarkowodór ulatnia się do atmosfery. Co istotne, siarka znajduje się także we włosach i w tym częściach ciała, które nie są zanurzone w wodzie podczas kąpieli. Pozostaje tam przez kilka tygodni. Siarkowodór z organów wewnętrznych wydalany jest przez organizm głównie przez układ moczowy.

Ponadto swoista woda  lecznicza, siarczkowa  oprócz aktywnych związków siarki II ( w drugim stopniu utlenienia) posiada mineralizację  1,4 % co powoduje zwiększoną jej  aktywność i oddziaływanie  na organizm człowieka podczas kąpieli .

Niezwykłe właściwości wody leczniczej ze złoża „Dobrowoda” wynikają z jej składu  mineralogicznego. Na podstawie piśmiennictwa balneologicznego należy stwierdzić, że stosowana woda lecznicza do zabiegów w Sanatorium „Włókniarz” posiada właściwości lecznicze wody złożonej i mogą być określone tj. dla dla wód leczniczych prostych:

- chlorkowych, woda lecznicza z ujęcia „Dobrowoda G-1” jest wodą słoną gdzie zawartość chlorku sodu wynosi ok. 11 g/litr wody i zaliczona do wód hipertonicznych przez co zwiększa się intensywność oddziaływania siarki (II) na ogranizm ludzki.

- siarczanowych , ponieważ zawiera jony siarczanowe w postaci m.in. sody glauberskiej (siarczan sodu),

- siarczkowych ze znaczną zawartością siarki (II) H2S i HS- jako podstawowy składnik leczniczy niezwykłej, swoistej wody leczniczej z ujęcia „Dobrowoda G-1”. Związki siarki (II) wchłaniane przez skórę lub podawane per os (doustnie) uczestniczą w reakcjach ogólnoustrojowych, korygując stany chorobowe zwłaszcza w stawach, wpływa korzystnie na metabolizm skóry i tkanek przyległych oraz zmiany chorobowe w tych tkankach.

Działanie lecznicze jest wzmożone wpływem ogólnego stężenia składników mineralnych zawartych w naszej niezwykłej, swoistej wody leczniczej zwłaszcza chlorków , siarczanów i sodu oraz składników swoistych (jodków, bromków i aktywnych związków siarki).

 

SKUTECZNOŚĆ WÓD SIARCZKOWYCH

 

Mineralne wody siarczkowe są cennym  tworzywem leczniczym  uzdrowisk Buska i Solca ponieważ oprócz aktywnych związków siarki II ( w drugim stopniu utlenienia) posiadają mineralizację powyżej 1,2 % co powoduje zwiększoną ich aktywność i oddziaływanie  na organizm człowieka podczas kąpieli . Najważniejszymi składnikami tych wód są m.in. jony siarczkowe występujące w postaci siarkowodoru , siarczków,  wielosiarczków i wodorosiarczków. Są  one wchłaniane podczas kąpieli leczniczej przez skórę oraz drogi oddechowe, wywołując odczyn ogólny polegający na intensyfikacji w organizmie ludzkim procesów osydo -redukcyjnych i wydalania ubocznych produktów przemiany materii.

Skuteczność  kąpieli w wodach siarczkowych zależy od:

  • koncentracji (ilości) rozpuszczonych aktywnych substancji mineralnych. Poprzez skórę wnikają także do organizmu niezbędne do życia produkty i minerały a podczas  kąpieli substancje czynne  zawarte w wodzie leczniczej jako jony makro i mikroskładników w tym również i rozpuszczonych gazów leczniczych.
  • temperatury  kąpieli. Ciepła woda powoduje rozszerzenie się porów skóry przez które przenikają do wnętrza naszego ciała minerały i mikroelementy znajdujące się w wodzie. W miarę podnoszenia się temperatury kąpieli, zwiększa się także wchłanianie siarkowodoru. Optymalna temperatura kąpieli oscyluje pomiędzy 34-38ºC. Wzrost temperatury kąpieli przyspiesza uwalnianie się  siarkowodoru z wody do atmosfery.
  • czas trwania kąpieli ma wpływ na wchłanianie siarkowodoru i innych  substancji mineralnych.
  • wartości odczynu pH wody leczniczej stosowanej w kąpieli oraz skóry. W kwaśnym i obojętnym  środowisku wody występuje siarkowodór niezdysocjowany, który penetruje skórę skuteczniej niż ten zdysocjowany. Z tego względu odczyn pH w kąpieli siarczkowej  nie powinien być zbyt alkaliczny (odczyn pH wody   pogrzanej do kąpieli wynosi  od 7,1 do 7,4 w zależności od jej temperatury).
  • powierzchni skóry zanurzonej w kąpieli.
  • ciśnienia hydrostatycznego panującego w dowolnym punkcie wody nieruchomej w kąpieli i 

      oddziaływującego na organizm ludzki. Ciśnienie panujące w kąpieli zależy od mineralizacji wody leczniczej. Podczas kąpieli w wodzie o mineralizacji powyżej 0,9% następuje m.in. oddawanie wody z organizmu człowieka do wody leczniczej, natomiast w kąpielach o mineralizacji poniżej 0,9% woda z kąpieli jest wchłaniana przez organizm człowieka. Jest to zjawisko osmozy podczas którego następuje wyrównywanie stężeń elektrolitów zawartych w organizmie i wodzie leczniczej.

 

Działanie miejscowe

  • Wody siarczkowe ze względu na swój  charakter działają na skórę keratolitycznie, powodując rozmiękczanie i rozluźnienie połączeń między komórkami oraz złuszczanie naskórka. Oprócz tego zachodzi również działanie keratoplastyczne,  przyczyniające  się do wytwarzania elastycznego i spoistego naskórka.
  • W czasie kąpieli pojawia się rumień skóry,  ograniczony do  powierzchni ciała zanurzonej w wodzie i utrzymuje się  od kilku minut do kilku godzin po zakończeniu kąpieli..
  •  Rozszerzenie światła naczyń zachodzi pod wpływem substancji histaminopodobnych wyzwolonych w skórze przez siarkę, powodując wzrost temperatury skóry oraz tkanek. Tak znaczne rozszerzenie większości naczyń włosowatych powoduje przesunięcie do skóry dużych ilości krwi, co wywołuje nie tylko znaczne zaczerwienienie skóry, ale również zmiany ogólne w postaci obniżenia ciśnienia tętniczego u osób z normalnym i podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Czynność serca ulega przyspieszeniu już w 5 minucie kąpieli, lekko narasta aż do jej zakończenia i powraca do wartości wyjściowej  około 10 min po zabiegu.
  • Po 2-3 kąpielach występuje bardzo często świąd skóry w wyniku podrażnienia niektórych receptorów skórnych, ustępujących  po następnych 2-3 kąpielach.

 

Działanie ogólne.

  • Siarka bierze czynny udział w syntezie aminokwasów, składników białek ustrojowych oraz biokatalizatorów wielu przemian. Jest akceptorem i donatorem wodoru w biologicznych procesach oksydo-redukcyjnych. Wzrost procesów oksydacyjnych w komórkach zachodzi przez zwiększenie po kąpielach zawartości we krwi glutationu i kwasu askorbinowego oraz obniżenie poziomu miedzi i podwyższenie poziomu żelaza w surowicy krwi. Wzrasta poziom hemoglobiny oraz  zwiększa się ilość czerwonych krwinek. Po cyklu kąpieli  obniża się poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi oraz opóźnia się procesy miażdżycowe. Wzrost poziomu przeciwciał poprawia procesy odpornościowe i przyczynia się do poprawy stanu ogólnego, podobnie jak wpływ regulacyjny na przemianę materii.
  • Siarka reguluje wiele czynności ustroju. Powoduje min: działanie przeciwzapalne  i odczulające poprzez pobudzenie nadnerczy, wpływa na przemianę białek, węglowodanów i tłuszczów oraz zwiększa działanie niektórych hormonów i enzymów, które dla swej aktywności wymagają grup sulfhydrolowych. Wpływa hamująco na czynność tarczycy oraz obniża aktywność esterazy cholinowej.
  • W chorobach reumatycznych i zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa oraz w dnie moczanowej występuje zwiększone stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi. U tych chorych po 5-6 kąpielach następuje znaczny spadek kwasu moczowego, wpływając korzystnie na przebieg procesu chorobowego. Zwiększone przyswajanie siarki poprawia stan chrząstek i aparatu więzadłowego stawów. Pod wpływem siarki dochodzi do rozluźnienia  przykurczy. Wyrównanie niedoboru siarki, które ma miejsce w chorobach narządu ruchu, wpływa korzystnie  na  przebieg chorób. Obserwujemy zmniejszenie sztywności i bóli mięśni, zwiększenie zakresów ruchów stawów i zmniejszenie ich bolesności oraz poprawę ogólnej sprawności ruchowej. U kobiet z chorobą reumatoidalną układ endokrynologiczny jest zaburzony, a kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe doprowadzają do normalizacji tych zaburzeń.
  • Związki siarki działają odtruwająco przy zatruciach metalami ciężkimi (ołowiem, rtęcią i bizmutem). Siarczki, łącząc się w organiźmie metalami, są wydalane w postaci nierozpuszczalnych soli. Wody siarczkowo-siarkowodorowe są najsilniej działającymi na organizm wodami leczniczymi i mogą częściej niż inne kąpiele wywoływać zwiększony odczyn balneologiczny.
  • Wody siarczkowe działają przeciwalergicznie, przeciwbólowo, przeciwgrzybiczno i przeciwpasożytniczo. Działają częściowo bakteriobójczo, czego jednak dotychczas nie potwierdzono  w badaniach” in vitro”.

 

DLACZEGO TAK KRÓTKO

 

W roku 1858 prof. J.Dietl podczas pobytu w Busku wizytował zakład kąpielowy i pijalnie wody. Swoje spostrzeżenia tak skwitował w swojej książce:

"Oprócz niewłaściwego i szkodliwego zbytniego picia, musimy zarazem najsilniej powstawać przeciw dostrzeganym tutaj długo trwającym i za gorąco branym kąpielom. W ogóle ciepłota kąpieli nie powinna przechodzić + 27 oR” (ok. 34oC ) .

 Czas trwania  i temperatura kąpieli leczniczej jest ograniczony fizjologią człowieka i stężenia

siarkowodoru w kąpieli przygotowanej z wody siarczkowej.

 

         Siarkowodór jest gazem leczniczym a jednocześnie gazem toksycznym co w trakcie  kąpieli mimo  wentylacji mechanicznej może spowodować powstanie atmosfery  szkodliwej do oddychania. Stężenie  siarkowodoru w wodzie przygotowanej do kąpieli  powyżej 100 mg/dm3 czyni atmosferę szkodliwą do oddychania, w której po kilku  minutach mogą wystąpić objawy zatrucia siarkowodorem. Objawami zatrucia siarkowodorem jest ból głowy, mdłości, odczuwalne bicie serca, wymioty, podrażnienie rogówki, obrzęk powiek, ból oczu, światłowstręt.

Przy dużych stężeniach siarkowodoru ( 100 mg/dm3 i powyżej)  woda jest nieprzydatna  do kąpieli z powodu często występujących  zatruciach siarkowodorem . W niektórych zakładach lecznictwa uzdrowiskowego aby sprostać powyższym wymogom woda lecznicza – siarczkowa  jest rozcieńczana wodą wodociągową.

 

Opracowanie:

Dr n.med. Zdzisław Legwant – spec. neurolog i rehabilitacji medycznej

Mgr inż. Mirosław Zardzewiały – geolog górniczy